آجر یکی از قدیمی‌ترین مصالح ساختمانی شناخته شده می‌باشد. آجر سنگی است مصنوعی که در سه نوع رسی، ماسه آهکی و بتنی ساخته می‌شود. نوع رسی آجر از پختن خشت گل شکل داده شده و نوع ماسه آهکی آن از عمل آوردن خشت ماسه آهکی، که از فشردن مخلوط همگن ماسه سیلیسی و آهک در قالب ساخته می‌شود، با بخار تحت فشار زیاد بدست می‌آید.
آجرهای بتنی همانند بلوک‌های سیمانی تهیه می‌شوند. آجر در شکل‌های گوناگون تولید شده و در نماسازی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. نماهای آجری به علت دوام زیاد، تطبیق پذیری، صرفه اقتصادی، مقاومت در برابر آتش و ظاهر زیبا مورد توجه‌اند.
علاوه بر این نماهای آجر نیاز کمی به نگهداری و تعمیر دارند و برای ساختمان‌هایی با ارتفاع های مختلف قابل استفاده‌اند. آجرهایی که برای نماچینی به کار می‌روند در رنگ های زرد کم رنگ که به آن آجر سفید می‌گویند و زرد پررنگ که به آن آجر بهی می‌گویند استفاده می‌شوند. همچنین آجر قرمز رنگ روشن یا قرمز رنگ سیر نیز موجود است.
نماهای ساختمانی در شکل‌دهی شهر نقش بسزایی دارند. هر نوع نمایی با هر نوع مصالح ساختمانی و با هر هزینه‌ای که ساخته شود، علاوه بر زیبایی ظاهری و آرامش بصری، باید بتواند آسایش و ایمنی ساکنین و شهروندان را فراهم آورد. بدین منظور باید قطعات، اجزاء و اتصالات نما توانایی تحمل بارها و جابجایی‌های نسبی وارد بر آن را تحت اثر عوامل مختلف داشته و پایداری خود را حفظ نمایند.
لذا توجه به نوع و شیوه اجرای نما از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مطلب انواع اجرای نما با آجر بیان شده است و امید است این روش‌ها بتواند نقش موثری در بهبود طراحی و اجرای نما در صنعت ساخت و ساز کشور داشته باشد.
ارتفاع آجرهایی که در نما کار می‌شوند ممکن است ۳، ۴ یا ۵ سانتیمتر باشد ولی دو بعد دیگر این آجرها هم مانند سایر آجرهای فشاری یا ماشینی ۱۰x۲۰ می‌باشد. البته در سالیان اخیر آجرهای نما با عرض کم نیز به عنوان آجر نمای نازک (آجر پلاک) متداول شده است.
انواع نمای آجری
نماهای آجری شامل دیوار آجری یک لایه، با ضخامت حداکثر ۱۰ سانتیمتر می‌باشند. دیوار پشتیبان که نمای آجری بر روی آن نصب می‌شود ممکن است باربر یا غیر باربر باشد. در ساختمان‌های حداکثر تا سه طبقه (۱۰ متر) دیوارهای پشتیبان می‌تواند باربر باشد در غیر این حالت دیوار پشتیبان غیرباربر است. نمونه‌هایی از این دیوارهای پشتیبان عبارتند:
۱- دیوار با قاب فولادی سرد نورد شده
2- دیوار مصالح بنایی مسلح
3- دیوار بتن مسلح یا AAC
استفاده از آجر به نمای کلی هر بنا، کیفیات ویژه ای می‌بخشد، و سادگی و همچنین تداوم مناسبی به ساختمان می‌دهد. آجرنما به صورت سنتی در کوره‌های مختلف آجرپزی در شهرهای مختلف ایران مانند یزد و اصفهان تولید شده و مورد عرضه قرار می‌گیرد. این آجرها در طرح های مختلف برای کف، پله، دیوار، حوض تولید شده و طرح‌های آن می تواند به صورت آجرهای مدرن، اجرهای سه سانتی، آجرهای قزاقی یا آجرهای بناهای سنتی و قدیمی باشد.
این آجرها در ابعاد گوناگون و در رنگ های زرد، نارنجی و قرمز موجود بوده و با کیفیت بالا و قیمت بروز عرضه می‌گردند ولی مناسب ساختمان های مسکونی و تجاری بوده و برای کوره ها مناسب نمی باشد.
آجرهای پخته رنگ های مختلف از زرد کمرنگ و زرد گل خرابی و زرد متمایل به قرمز تا رنگ خاک دارند. به هر صورت، آجرنما باید به خوبی پخته شده باشد تا بتواند شرایط سخت محیطی را به خوبی تحمل نماید. در یک نمای وسیع دقت در به کار بردن آجرهای یک دست از نظر رنگ، نقش، اندازه و همچنین ابعاد بندکشی از اهمیت زیادی برخوردار است.
نما سازی با آجر
انواع آجر را به شرطی که حائز شرایط زیر باشد، می‌توان برای نماسازی به کار برد:
خوب پخته شده باشد و از برخورد آن‌ها به هم صدای زنگ ایجاد شود.
در برابر یخبندان مقاوم باشد.
بیش از ۱۸ درصد رطوبت به داخل خود جذب نکند.
یک دست و یک اندازه باشد.
حداقل ۱۵۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع بار فشاری را تحمل کند، برای این منظور از آجرهای فشاری، ماشینی و ماسه آهکی استفاده می‌نماییم.
نماسازی با آجرگری
نماسازی با آجرگری با استفاده از آجرهای ماشینی که هیچ گونه تغییری در ابعاد آن‌ها به وسیله تراش یا تیشه‌داری حاصل نشده باشد، صورت می‌پذیرد. نماهای با آجر فشاری بهتر است که پس از چیده شدن به صورت تو پر بندکشی شوند.
نماسازی با آجر تراش و آب ساب
به منظور دستیابی به ابعاد یکدست و نمای پرداخت شده، قشر نازکی از سطح آجر فشاری به کمک تیشه تراشیده و با سمباده نصب شده بر روی تخته چوبی پرداخت می‌شود. میزان تراش جانبی این نوع آجرها عملا کمتر از نصف ضخامت آجر است. ولی در هر حال میزان تراش نباید از عمق بندکشی کمتر باشد. صحت زوایا و میزان تراش‌های جانبی باید به وسیله گونیای مخصوص کنترل شود. در تراش آجرها باید دقت شود که سه قسم آجر برای مصارف کله، راسته و نبش تهیه شود.
نماسازی با آجر ماشینی
در نماسازی با آجرهای رسی و ماسه آهکی که بدون تیشه داری اجرا می‌شوند، ضخامت ملات باید در تمام رج ها یکنواخت بوده و اجرای آن از دقت کافی بهره مند باشد.
مراحل اجرای نما با آجر
نماسازی با آجر به دو صورت زیر انجام می پذیرد.
اجرای همزمان نماسازی و دیوار ساختمان: در این حالت باید آجرهای نما به صورت کله و راسته چیده شوند تا ضمن مشارکت در تحمل بارهای وارده بر دیوار، پیوستگی لازم بین آجرهای نما و آجرهای پشت کار تأمین شود. در این روش، لازم است ابعاد آجرهای نما برابر ابعاد آجرهای پشت کار باشد.
اجرای نماسازی پس از اتمام دیوار چینی:چنانچه آجرهای نما پس از اجرای قسمت‌های بار برچیده شوند، باید برای تأمین پیوستگی نما و قسمت های باربر از اتصالات فلزی استفاده کرد.
اجزایی که در اتصال نمای آجری به دیوار استفاده می‌شوند، شامل دو قطعه متصل شده به هم می‌باشند. یکی از این قطعه‌ها به دیوار پشتیبان متصل شده و دیگری در درز افقی نما که از ملات پر شده است جاسازی شده و قرار می گیرد. اتصالات دو جزیی تنظیم شونده باید به گونه‌ای باشند که به نما اجازه حرکت در راستا موازی صفحه دیوار پشتیبان داده شود و از حرکت دیوار در راستای عمود بر صفحه دیوار جلوگیری کند.
نوع دیگری از اتصالات که در نصب نما آجری به دیوار به کار می روند ورقه های فولادی تک لایه کنگره‌دار می باشند. کنگره‌های موجود در ورقه ها چسبندگی بین ورقه و ملات را افزایش می دهند و این امر باعث افزایش مقاومت کششی اتصال می شود، این در حالی است که همان شیارها تمایل اتصال را برای کمانش افزایش داده و باعث کاهش مقاومت فشاری اتصال می‌شود. این نوع اتصال، بیشتر در ساختمان‌های کم ارتفاع به کار رفته و با قاب سبک چوبی و در مناطقی با خطر لرزه ای و باد پایین کاربرد دارد.
مهارها معمولا از نوع فولاد گالوانیزه شده می‌باشند. ولی توصیه می‌شود در مواردی که دوام از درجه اهمیت بالایی برخوردار است و یا محیط بیش از حد معمول خورنده است فولاد ضد زنگ مورد استفاده قرار گیرد، فاصله گذاری اتصالات باید بر اساس بار جانبی و مقاومت بست‌ها محاسبه شود.
اما به طور کلی بیشترین فاصله مهارهای یک تکه فلزی کنگره‌دار و یا مهارهای مفتولی تنظیم شونده دو تکه در آیین‌نامه‌ها مشخص شده است به طوری که به ازای هر 1200سانتیمتر مربع نما حداقل یک بست لازم است، بیشترین فاصله افقی و عمودی بست‌ها به ترتیب نباید از 80 سانتیمتر و 45 سانتیمتر بیشتر انتخاب شود.
توجه داشته باشید که هر نوع نمای آجری لزوما یک نمای خوب نیست. هم کیفیت آجر ، هم نوع طراحی نمای آجری و هم نصاب نمای آجری باید بهترین باشند. نمای آجری در دوران مدرن امروز حتما باید طرح مناسبی داشته باشد تا مورد پسند واقع شود. اگر کیفیت آجر خریداری شده خوب نباشد و مشکلاتی از قبیل شوره زدن داشته باشد، مطمئنا از شیک بودن نما کاسته می‌شود. همچنین اگر نصاب نما به خوبی از پس کار خود بر نیاید، نمای آجری خوب در نخواهد آمد.