معماری ساختمان تجاری، شرایط و ضوابط خاص خود را دارد. یک معمار برای طراحی یک فضای مسکونی، باید به مواردی توجه کند که شاید برای طراحی فضای اداری به آن‌ها نیازی نیست یا آن اهمیت را ندارند.
بنابراین در این مقاله قصد داریم شرایط، ضوابط و اصول معماری یک ساختمان یا مجتمع تجاری را بررسی کنیم. در حالیکه طرح‌های معماری بناهای مسکونی به خاطر همه‌گیر بودن، بیشتر مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند، طرح‌های تجاری گاها با بی‌توجهی مواجه میشوند. حتی ممکن است بعضی از مردم خیلی به این مساله توجه نداشته باشند که معماری بناهای تجاری نیز هر ساله تغییر می‌کند و طرح‌های جدیدتر و زیباتری در دنیا معرفی میشوند.
پس حالا که ضرورت تحلیل و بررسی این شکل از معماری مشخص شد، شما را به مطالعه ادامه این مطلب دعوت می‌کنیم.
هر ساختمان تجاری از چند بخش تشکیل می‌شود؟
هر کدام از ساختمان‌های تجاری از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که بعضی از آن‌ها مشترک و بعضی دیگر هم، ویژه همان مورد هستند. گاهی معماران با استفاده از قوه خلاقیت‌شان، بخش‌های جدید و جالبی را برای این
گونه ساختمان‌ها ایجاد می‌کنند و موجب میشوند تا آن شکل خاص به صورت مد در بیاید.
اما این بخش‌ها در بسیاری از بناهای تجاری وجود دارند:
گیت‌های ورودی و خروجی
مسیرهای انتقالی: پله‌های معمولی، پله‌های برقی و آسانسور، پله‌های اضطراری
مسیرهای ارتباطی: راهروها
فضای ویژه فروش
ویترین
پارکینگ‌ها
انبار
فضاهای تاسیساتی
رستوران، بوفه، کافه تریا، کافی‌شاپ و …
ستون‌ها و حفاظ کنار طبقات
سیرکولاسیون داخلی
فروشگاه‌ها، غرفه‌ها، بوتیک‌ها، مغازه‌ها و ….
فضاهای تفریحی: همانند شهربازی‌ها، گیم‌نت‌ها و …
سرویس بهداشتی
و…
این موارد، جز‌ء موارد مشترکی هستند که حین ورود به هر نوعی از ساختمان‌های تجاری با آن‌ها مواجه خواهید شد. البته تعدادی از این‌ها در ساختمان‌های اداری و مسکونی هم وجود دارند. بعضی تقریبا به شکلی همسان و بعضی دیگر به شکلی ویژه طراحی می‌گردند.
مثلا فضاهای تاسیساتی، غذاخوری‌ها، سرویس بهداشتی، مسیرهای انتقالی و مسیرهای ارتباطی در همه آن‌ها تا حدود زیادی مشابه می‌باشند. اما در نوع تجاری، پارکینگ، سیرکولاسیون، فضاهای تفریحی، فضای ویژه فروش و انبار به صورت اختصاصی معماری میشوند.
چگونه در معماری یک ساختمان یا مجتمع تجاری موفق شویم؟
بعد از معرفی بخش‌های تشکیل‌دهنده این نوع ساختمان‌ها، باید بررسی کنیم که چطور می‌توان در معماری آن‌ها موفق ظاهر شد.
با نگاهی به نمونه‌های مشهور و موفق، متوجه می‌شویم که آن‌ها در جزئی‌ترین بخش‌ها بیشترین وسواس را به خرج داده‌اند. اگر شما فضاها و بخش‌های مشترک و عمومی را طوری طراحی کنید که نتوان تشخیص داد آن‌ها برای یک ساختمان اداری معماری شده‌اند یا تجاری، عملا شکست خورده‌اید. نمونه‌های موفق به ما می‌گویند که حتی در معماری بخش سرویس بهداشتی هم باید طوری عمل کنید که وقتی مشتریان وارد آنجا شدند، به راحتی تشخیص دهند که آنجا سرویس بهداشتی یک ساختمان تجاری می‌باشد.
البته که کار شما فراتر از طراحی یک سرویس بهداشتی یا راه‌پله می‌باشد. برای مثال این موارد در حوزه کاری شما تاثیرات مهمی می‌گذارند:
مکان‌یابی درست و حساب‌شده لوکیشن ساختمان
توجه به همجواری با خیابان‌های اصلی و میادین پر رفت و آمد سطح شهر
تعبیه کردن المان‌های جذاب مانند: دریاچه مصنوعی، نمایش تصاویر ویدئویی بر روی دیوار یا سقف، طرح‌های تصویری زیبا و خلاقانه در گوشه و کنار ساختمان
هدایت دقیق مشتریان با استفاده از کف‌سازی و دیوارنویسی
تعبیه کردن پنجره‌ها و چشم‌اندازهای مناسب به سمت نقاط زیبای خارج از ساختمان
درگیر کردن فضاهای پذیرایی و تفریحاتی با بخش‌های تجاری به شیوه خلاقانه
ارائه راهکارهایی برای بزرگ‌تر نشان دادن فضای داخلی، مثل استفاده از آینه در سقف و دیوارها
و…
توجه کردن به همین نکات کوچک و بزرگ باعث میشوند که تمام بخش‌های ذکر شده را به شکلی خلاقانه، کاربردی و نوین طراحی نمایید.
مراحل معماری کردن این نوع از بنا
تاکنون دیدی کلی نسبت به معماری بناهای تجاری بدست آورده‌اید. حالا زمان اقدام برای ساخت و ساز رسیده و ما می‌خواهیم به صورت خلاصه مراحلی را به ترتیب و به صورت کاربردی معرفی کنیم.
قبل از شروع به طراحی، لازم است که از خودتان ۳ سوال در مورد آن بنا بپرسید:
۱- اصلی‌ترین مولفه‌های موثر در کارایی بهتر این ساختمان کدام‌ها هستند؟
۲- چگونه و از طریق چه کارهایی می‌توان به طرحی دست پیدا کرد که مشتریان به آنجا تعلق خاطر پیدا کنند و حین حضور در آنجا حس خوشایندی داشته باشند؟
۳- یک ساختمان تجاری چگونه می‌تواند بر نوع رفتار و سبک زندگی مشتریان و کارکنان تاثیر بگذارد؟
بعد از پرسیدن این سوالات و رسیدن به پاسخ آن‌ها، ذهن شما برای بروز خلاقیت باز خواهد شد. وقتی مطمئن شوید که برای آن ساختمانی که قصد طراحی‌اش را دارید، چه مولفه‌های باعث میشوند که کارایی آن بنا برای فروش و تجارت بیشتر شود، آن مولفه‌های مورد نظر را به بهترین شکل طراحی خواهید کرد.
مثلا اگر در این مجتمع تجاری قرار است که پوشاک کالای اصلی برای فروش باشد، راهکارهای مناسبی برای افزایش کارایی آن ساختمان پیدا خواهید کرد. نورپردازی مناسب به کار بردن آینه در نماهای داخلی و تعبیه ویترین‌های جذاب و کارآمد، سه مولفه مهم در این مثال هستند.
سوال دوم،برای این است که آنجا مشتریان دائمی و ثابت زیادی پیدا کند. مشتریان ثابت، در هر تجارتی اهمیت بسیار زیادی دارند. آن‌ها هستند که بخش زیادی از فروش و سود را تضمین می‌کنند و توسعه کسب و کار به وجود آن‌ها بستگی دارد. پس شما موظف هستید که فضایی مختص پیدا کردن و حفظ این مشتریان طراحی نمایید.
فضایی که برای افراد متعددی جذاب، راحت و دوست داشتنی باشد. به آن فضا تعلق خاطر پیدا کنند و از خرید کردن داخلش، احساس آرامش بدست آورند. آن‌ها این فضا را به اطرافیان خود پیشنهاد می‌دهند و در گفت‌وگوهای دوستانه از آن دفاع می‌کنند. اساسا تعلق خاطر و وفاداری در «برندینگ» موضوع مهمی است و شما نیز باید این مسائل را در معماری بنا لحاظ کنید.
و اما سوال سوم، نحوه اثرگذاری بر رفتار و سبک زندگی افراد است. شاید این مورد اندکی اغراق‌شده به نظر برسد. اما، واقعیت این است که وقتی مورد دوم یعنی ایجاد حس تعلق خاطر در مشتریان و حتی کارکنان یک ساختمان تجاری رخ بدهد، مورد سوم هم شکل می‌گیرد.
مشتریان ثابت یک مجتمع تجاری رفته رفته نوع پوشش خود، سبد خریدشان، نوع رفتاری که هنگام خرید دارند و شکل روابط اجتماعی که در آن فضا برقرار می‌کنند، را براساس آن مجتمع تجاری شکل می‌دهند. پس شما نیاز دارید که مشتریان ثابت بالقوه آنجا را بشناسید. حالا تحلیل کنید که با رعایت چه نکاتی در معماری آن بنا، می‌توانید بهترین و بیشترین تاثیر را بر آن‌ها بگذارید.
البته سوال سوم، علاوه بر اطلاعات در حوزه معماری، نیاز به دانش روان‌شناختی و جامعه شناختی هم دارد و اتفاقا مساله‌ای است که معماران باسواد و با تجربه و حرفه‌ای را از دیگران متمایز می‌کند.
حال که به این سوالات پاسخ‌های روشنی دادید، باید براساس آن‌ها اقدام کنید. برای اقدام درست، چند مورد را مثال می‌زنیم تا بتوانید باقی مسائل را خودتان آنالیز کنید.
طراحی کردن مسیر شفاف و واضح
طراحی مسیرهای دسترسی در یک ساختمان یا مجتمع تجاری که اصطلاحا سیرکولاسیون هم به آن‌ها گفته می‌شود، اولین قدم برای معماری آنجا هستند. بزرگ‌ترین هدف شما باید این باشد که طوری این مسیرهای پیچ در پیچ را طراحی نمایید که مشتریان بتوانند به راحتی به مقصد مورد نظرشان برسند و از گیج شدن و گمراهی آن‌ها جلوگیری شود.
این ویژگی، باعث می‌شود که مشتریان به درک و شناخت بهتری از فضای داخلی ساختمان دست یابند. این درک و شناخت، اتفاقا به ایجاد حس تعلق خاطر برای افراد هم کمک می‌نماید.
وجود ارتباط تصویری قوی بین بخش‌های مختلف
این ارتباط تصویری مشتریان را یاری می‌کند که یک پلان کلی از محیط آنجا را در ذهن خود داشته باشند. برای مثال بعد از چند بار رفت و آمد به این مکان، محل قرار گرفتن مسیرهای انتقالی، سرویس بهداشتی، فروشگاه‌های مورد علاقه و کافی شاپ و رستوران را به خاطر بسپارند.
این وظیفه معمار است که ارتباط تصویری قوی را بین بخش‌های ساختمان به وجود بیاورد. مثلا یکی از کارهایی که می‌تواند به شما یاری برساند، این است که هر بخش از ساختمان را در جایی قرار بدهید که به دیگر بخش‌های مرتبط دسترسی داشته باشد.
رعایت تنوع فضایی
یکی از اشتباهاتی که معماران آماتور انجام می‌دهند، این است که به تنوع فضایی توجه نمی‌کنند. باید در طراحی ساختمان‌های تجاری که رضایت عموم افراد در آنجا اهمیت زیادی دارد، از کنار هم قرار دادن فضاهای بسته یا فضاهای باز اجتناب کنید.
انواع فضاهای باز، نیمه باز و بسته را به خوبی در کنار همدیگر بچینید تا احساس اضطراب، خفگی یا گم‌شدگی به مشتریان دست ندهد.
به جز ۳ مورد ذکر شده، موارد دیگری هم هستند که اهمیت دارند، مانند: تهویه هوای مناسب، ایجاد بیشترین کاربری برای ساختمان، داشتن یک پارکینگ استاندارد که خیال مشتریان را از ماشین‌شان راحت کند، داشتن دسترسی خوب و بی دردسر به خیابان‌های اطراف.
این چند مورد همانند خطوطی هستند که قرار است چارچوب کار شما را تعیین کنند. با داشتن یک چارچوب اختصاصی و ویژه که براساس پاسخ‌های ۳ سوال ابتدایی شکل گرفته‌اند، باید معماری تک تک بخش‌ها را آغاز کنید.
ساختمان تجاری اداری پارمیدا
ساختمان تجاری- اداری پارمیدا که در شهر کرج قرار گرفته، یک نمونه الهام‌بخش برای معماری تجاری اصولی به شمار می‌آید. این ساختمان زمینی مثلثی شکل دارد که باعث شده نوع قرارگیری ساختمان و دسترسی‌اش به خیابان‌های اطراف مناسب باشد. همچنین برای داشتن ورودی‌های مختلف و کارآمد ساختمان را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده‌اند.